Unia Europejska przyjęła przełomowe przepisy, by walczyć z dyskryminacją. Jednak ograniczenia jej uprawnień znacznie zmniejszają możliwości jej działania. Ponieważ dyskryminacja jest nadal jednym z największych problemów dla obywateli Unii, Unia stale z nią walczy. Wykorzystuje do tego celu wszystkie dostępne jej narzędzia.

Co może zrobić Unia?

Czy wiesz, że Unia zobowiązała się w imieniu twojego kraju walczyć z dyskryminacją ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną? Jednak nie jest łatwo stanowić prawo w tych dziedzinach. Parlament Europejski musi wyrazić zgodę na przepisy. Musi je też jednogłośnie przyjąć Rada Europejska (która składa się z ministrów rządów państw członkowskich). Ponieważ zasadniczo każde państwo może w tym procesie zgłosić veto, rządy państw członkowskich blokują proponowane kompleksowe przepisy o równości już od dziesięciu lat. Równouprawnienie w pracy jest jedynym wyjątkiem. W tym przypadku nie obowiązuje zasada jednomyślności – Parlament i Rada przyjmują przepisy większością głosów. Dlatego też Unia mogła wprowadzić znaczące zmiany w tej dziedzinie. Zatem unijne przepisy antydyskryminacyjne to nadal zlepek norm, w którym nadal trzeba załatać wiele dziur.

Co Unia zrobiła do tej pory?

Komisja Europejska i Parlament ogłosiły, że w latach 2019–2024 równouprawnienie i walka z dyskryminacją będą ich głównymi priorytetami. Z tego też powodu stale zachęcają one Radę i rządy państw członkowskich, by podejmowały działania na tym polu. Jak już jednak wspomnieliśmy, dotychczas Unia ma osiągnięcia głównie w dziedzinie równouprawnienia kobiet i mężczyzn. Przykładem w tym względzie mogą być przepisy o udziale kobiet we władzach spółek. Weszły one w życie w listopadzie 2022 roku, dziesięć lat po rozpoczęciu prac nad nimi! Zgodnie z tymi przepisami w zarządach przedsiębiorstw w państwach Unii muszą zasiadać i kobiety, i mężczyźni. Przy czym przedstawiciele każdej z płci muszą stanowić przynajmniej jedną trzecią wszystkich członków zarządu. Rządy krajowe decydują natomiast, jak osiągnąć ten cel.

Aby zlikwidować utrzymujące się różnice płacowe, w maju 2023 roku Unia przyjęła przepisy o wiążących środkach w zakresie przejrzystości wynagrodzeń. Przyjęcie tych przepisów poprzedziły długotrwałe negocjacje. Pracodawcy byli już wcześniej zobowiązani zapewniać równą płacę za tę samą pracę, niezależnie od płci. Jednak odtąd będą musieli przedstawiać informacje o średnich płacach w rozbiciu na płeć i kategorię pracy. To sprawi, że będą skrupulatniej przestrzegać przepisów.

Unia od dawna uznaje, że obowiązki opiekuńcze (które z najczęściej wykonują kobiety) to jedna z największych przeszkód w równouprawnieniu kobiet i mężczyzn w pracy. Wprowadziła zatem przepisy, które gwarantują sprawiedliwsze urlopy rodzicielskie, a także elastyczną organizację pracy obojga rodziców.

Unia nie zaniedbuje jednak walki z dyskryminacją z innych powodów i dba o większe równouprawnienie. Zabiega o sprawiedliwsze społeczeństwo za pomocą niewiążących wytycznych, zaleceń, oświadczeń i opinii, a także finansowania. Z unijnego programu „Prawa i wartości” państwa członkowskie mogą otrzymać znaczne wsparcie na działania lokalne. Działania te powinny zapewniać większe równouprawnienie, a także zaangażowanie obywateli. Powinny także służyć walce z dyskryminacją i przemocą oraz propagowaniu wartości unijnych.

W 2020 roku Komisja Europejska przyjęła dziesięcioletni plan, który ma propagować równouprawnienie, integrację i aktywizację Romów. Główny nacisk kładzie w nim na walkę z dyskryminacją i antycyganizmem. Unia sfinansowała także projekty, dzięki którym Romowie mają lepszy dostęp do edukacji oraz opieki zdrowotnej.

Jeżeli znasz kogoś z niepełnosprawnością, z pewnością wiesz, że Unia wspiera prawa i tych osób. W 2023 roku, po realizacji w ośmiu państwach członkowskich projektu pilotażowego, Komisja Europejska zaproponowała, aby w całej Unii wprowadzić kartę osoby z niepełnosprawnością.

Ponadto w 2020 roku Komisja przyjęła pierwszą strategię równości osób LGBTIQ. Chciała w ten sposób włączyć ją i jej ważne aspekty (takie jak tożsamość i ekspresję płciową oraz cechy płciowe) do wszystkich dziedzin polityki unijnej i do prawodawstwa unijnego. Zależało jej też na tym, aby uwzględnić je w programach finansowania.

Co dalej?

Wiele osób w Unii nadal zgłasza przypadki dyskryminacji. Aby Unia mogła pomóc, trzeba przezwyciężyć sprzeciw niektórych państw członkowskich wobec prawodawstwa antydyskryminacyjnego. Chodzi na przykład o projekt unijnego prawa o równości, które od 2008 roku jest zablokowane w Radzie. Pomimo, że Unia posiada silne uprawnienia, jeżeli chodzi o niektóre aspekty równouprawnienia płci, przy obecnym tempie prac nad tą kwestią będziemy potrzebować prawie trzech pokoleń, aby w pełni osiągnąć równouprawnienie w Unii. Jeżeli jednak państwa członkowskie skutecznie wprowadzą ostatnio przyjęte przepisy unijne, przepisy te mogą stać się bodźcem do przyspieszenia zmian.